Ik heb vanmorgen ook even wat gedachten over dit thema ‘Kunst als transformatief moment of een druppel op een gloeiende plaat’ laten gaan.
Ik denk dat de titel niet een of/of is maar een en/en of en/of
Of iets een transformatief moment is, is afhankelijk van de ontvanger, wat deze ervan maakt en welke weerklank dat vindt. In de publieke ruimte zullen altijd meer stemmen klinken, ook tegenstemmen. Deze meerstemmigheid is juist in de publieke ruimte ook van belang, al is dat lang niet altijd gemakkelijk. En of een transformatief moment ook betekenis krijgt op langere termijn en zo ja welke dat is, dat is een vraag die niet op voorhand te beantwoorden is, al is de geraaktheid wel een moment van transformatieve potentie. Ook de maker kan voortbouwen op deze vonken en zo werken aan een handschrift.
Dat van kunst een grote kracht uitgaat die ook reikt naar diepere lagen en aan de verbeelding raakt, is voor mij zeker van kracht. Kunst raakt ook aan de tacit, het brengt iets aan en in ons teweeg.
Serious games zijn daar op geënt maar ook een kunstwerk dat in een andere context gemaakt is kan grote betekenis krijgen voor een specifiek doel. Je kunt interacteren met een kunstwerk of een presentatie of speech laden met een kunstwerk of daarop gaan meemaken en terugmaken.
We kunnen geraakt worden door een kunstwerk of een beeld en dat kan troost schenken, patronen laten zien, nieuwe taal of het bewustzijn openen voor een nieuw inzicht of andere invalshoek.
Vijf voorbeelden
1) In 2010 zag ik voor het eerst in Gugenheim museum in Bilbao het werk van Richard Serra Interception: zeven grote spiralen van roestig bruin staal met wijkende en krimpende wanden waar je doorheen kon bewegen en die hij een studie naar de beleving van tijd noemde. Ik was zeer aangedaan door deze vormen die ik van binnen uit en met de ruimte ertussen kon ervaren en vertraagde mijn pas. Ik wist niet waar ik naar toe ging of waar ik precies uitkwam. Later bleek dat ik bijna drie kwartier had rondgelopen in twee spiralen en bij elke spiraal andere sensaties had. Later ontdekte ik vanaf de eerste verdieping dat ik in de spiralen kon kijken en ene nieuw gezichtspunt had op de ervaring van het lopen in de spiralen, ik zag mensen schuifelen en op verschillende manieren bewegen.
Ik kwam er later achter dat dit werk A matter of Time heette en dat de kunstenaar juist wilde dat mensen in het kunstwerk zouden stappen en het zouden beleven. Zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Richard_Serra#The_Matter_of_Time
Deze ervaring en de metafoor van de spiraal (spiraal van geweld) gebruikte ik destijds als lector in de presentatie van een onderzoek naar Begeleide Terugkeer, een interventie om geweld in een relatie te stoppen met een paar dat gemotiveerd was om dit geweld een halt toe te roepen en met elkaar de relatie wilde voortzetten en dus op zoek was naar nieuwe inzichten maar ook werd overvallen door moedeloosheid of door de herhaling van zetten. Dit zag ik als het eerste spoor parallel aan mijn ervaring van het doorlopen van de spiraal en als een aandachtspunt voor professionals om dit belevingsspoor niet uit het oog te verliezen. De professionals zag ik meer in het tweede spoor zij hadden meer overzicht over hoe mensen door de spiraal bewogen en het proces als geheel. Beide groepen droegen dus belangrijke kennis die als ze deze bij elkaar konden brengen voor allebei nieuwe inzichten opleverden.
Na de presentatie vertelden mensen dat ze zo genoten hadden van het verhaal dat zo dichtbij was gekomen en zo aansloot bij hun praktijk. Ik schreef later over deze interactie tussen een kunstwerk en de interventie nog een artikel waarin ik de spiralen gebruik in een beschouwing over de werking en betekenis van tijd en Kairos (bezieling) en Chronos (het systeem)hbo-kennisbank.nl/details/sharekit_av:oai:surfsharekit.nl:ca4a7060-fe77-4593-bded-ea49f65c06ac?q=sietske+dijkstra&has-link=yes&c=0
3) the collapse of cohesion: een serie korte films van Van Veluw inspireerde me, zag ze als een metafoor van ontwrichting van relaties in een beschouwing over trauma waarbij het visuele toevoegt aan de woorden en de woorden ook een nieuwe betekenis krijgen als wat je ziet betrokken wordt op het thema trauma, zie https://www.musework.nl/nl/page/5292/the-collapse-of-cohesion
4) Deelnemers aan nascholing zich laten voorstellen aan de hand van ene voorwerp dat voor hen hun verhouding met het thema (bv geweld in relaties, complexe scheiding, kindermishandeling) uitbeeldt en hen vanuit het voorwerp laten spreken. Dit brengt onmiddellijk bezieling en ligt ook heel dicht bij psycho-educatie en taal om aan te sluiten bij de betrokkenen om wie het gaat.
5) In september 2018 gaf ik op uitnodiging een lezing in Londen waarin ik tien beelden gebruikte die ik in de loop der tijd had verzameld om mijn studie uit te leggen van tien moeders die door een of meer van hun kinderen verstoten waren. Dit ‘muzische werken’ gaf veel vrijheid en focus. Het had een sterke impact doordat beeld en woord in een nieuwe meer gelaagde maar ook verhelderende verhouding kwamen te staan. Ik vraag ook vaker in coaching scenes na aan hoe je aan tafel zat, wat er gebeurde (een tableau vivant) of ik ben nieuwsgierig naar wat mensen tekenen of hun beeldend spreken. Zo krijgen ze ook gereedschap om er iets van te maken en daar weer op verder te maken en er perspectief op te nemen .
Ik hoop dat ik zo heb verduidelijkt wat jullie thema bij mij oproept. Mocht dit nog vragen oproepen of jullie een ander beeld hebben bij de dialoog, laat het me dan vooral weten, evenals welke voorbeeld(en) jullie voorkeur heeft om in te brengen. Ben ook heel nieuwsgierig naar wat de andere sprekers meebrengen…
Hartelijks,
Sietske
PS: zag net deel twee van jullie brief met een uitgewerkte instructie. We reageren dus vooral op het gedicht van Marieke Lucas Rijneveld, Alles bewoonbaar. Dus ik ga verder met die specifieke instructie.