“Ik ben onderzoeker”.

Dat is een zinnetje dat ik pas uit durfde te spreken toen ik mijn proefschrift met succes had verdedigd. Ik ben redelijk bedreven geraakt in ontwerpgericht onderzoek in het onderwijs. Maar ik vraag me nu af: Wat wil ik eigenlijk het liefste onderzoeken en hoe wil ik dat dan doen? Wie ben ik als onderzoeker?

Ik ben na mijn promotieonderzoek gegrepen door het vakgebied ‘Futures Literacy’, toekomstgeletterdheid. Dat is een vaardigheid om creatief en veerkrachtig om te gaan met complexiteit, met onzekerheid en met het onverwachte. Een oefening om het denken over de toekomst op te rekken is bijvoorbeeld de ‘reframe’. De volgende reframe hebben we (het team van UNESCO Chair Futures Literacy) een hele tijd geleden in een training gebruikt.

“In deze oefening geven we je een alternatief scenario voor de toekomst. Het is niet per se een waarschijnlijke, realistische of wenselijke toekomst. Het is een scenario waardoor je je bewust wordt van je aannames, hoe je naar de wereld kijkt, en wat je als vanzelfsprekend beschouwt.

Sluit je ogen. Het is 2060.

De wereld is in de ban van een virus dat zeer besmettelijk is. Wereldwijd is daarom besloten dat we elkaar niet meer aanraken, dat we niet meer samenkomen. Niet buiten, maar ook niet in gebouwen zoals scholen, theaters, restaurants. We mogen nog wel inkopen doen, maar moeten steeds op veilige afstand blijven van elkaar.

Wat doet dit scenario met je? Wat voel je?”

Futures Literacy is met de coronacrisis in één klap meer urgent en nodig geworden dan ooit. Het vraagt ook om ‘identity work’: reflecteren op wie je bent en wil zijn als mens, als student, als professional. Manon Ruijters zegt het mooi: “Met een sterke professionele identiteit kun je bewegen in verandering zonder jezelf te verliezen”. En juist in situaties waarin je niet kunt terugvallen op routine en het vertrouwde is het goed om je steeds af te vragen of je Goed Werk levert. Howard Gardner en collega’s definiëren Goed Werk als “werk dat goed ís, goed doet én goed voelt”.

Ik wil het onderwijs in Futures Literacy, gecombineerd met identity work en Goed Werk, graag verder brengen door het te onderzoeken en te onderbouwen.

Ik ben onderzoeker.

Toch weet ik soms niet zeker of ik wel een ‘echte’ wetenschapper ben. Bijvoorbeeld als ik me afvraag hoe we moeten beginnen, welke vragen we precies stellen, welke onderzoeksmethoden daar het beste bij passen. Of als het nadenken daarover veel tijd kost, terwijl mijn collega’s in een hoog tempo workshops en trainingen verzorgen. Ik ben nog niet erg goed in het omgaan met onzekerheid merk ik.

Ik realiseer me nu dat ik als onderzoeker precies die vaardigheden nodig heb die ik onderzoek. Want ik doe onderzoek in complexiteit. Onderzoek in ‘levende praktijken’, waar niets volgens vaste wetten verloopt en niets absoluut te bewijzen is. Ik vind het vaak lastig om in kringen van de ‘bewijsbare’ wetenschap te verwoorden waarom subjectieve ervaringen van mensen waardevolle kennis kunnen opleveren. Een collega zei ooit tegen me: “Maar wat jij ophaalt in die interviews, dat is allemaal subjectief!”. Dat voelde als een verwijt, bijna als een diskwalificatie van mij als onderzoeker. Toch ben ik ervan overtuigd, misschien des te meer in deze crisistijd, dat kennis niet altijd eenvormig en generaliseerbaar hoeft te zijn. Juist de persoonlijke, en dus subjectieve, verhalen illustreren vaak waar het werkelijk over gaat.

Ik wil ook dat het onderzoek zelf Goed Werk is voor alle betrokkenen. Het gaat me niet alleen om de data. Ik zou het mooi vinden als het onderzoek en de praktijk zo veel mogelijk met elkaar samenvallen, zodat we als onderzoekers en professionals al doende leren. 

Ik ben, zoals ik al zei, opgeleid als ontwerponderzoeker.

Maar dat gaat me een beetje te veel uit van een statische, maakbare werkelijkheid. Ik denk dat voor onderzoek naar een complex en rijk leerproces een ander type onderzoek nodig is, onderzoek met gebruik van creatieve, muzische werkvormen. Werkvormen die uitnodigen om vanuit meerdere perspectieven naar de werkelijkheid te kijken, die iets toevoegen aan de talige en cognitieve traditie in onderzoek en onderwijs.

Ik voel me nog maar een beginner op dit gebied. Maar wie weet durf ik over een paar jaar te zeggen: “Ik ben Petra Cremers, muzisch onderzoeker”.

Bron afbeelding: https://www.atelierari.nl/reframe-3