Letterlijk herhalen van de move van een ander is niet de bedoeling in de Urban Dance. Sterker nog het is een doodzonde en wordt ‘biting authors’ genoemd. Dan stagneert de ontwikkeling, de dans komt niet verder en het ‘auteurschap’ verliest zijn glans. Dus hoe klein het verschil tussen de ene en de andere move soms ook is, het doet ertoe. Als je bij een cirkel aanschuift om mee te gaan doen is het dan ook goed om eerst even te wachten en te kijken. Waar zijn ze mee bezig, wat is er allemaal al geweest en hoe kan je daarop doorbouwen? Want ook totaal iets anders inbrengen is niet de bedoeling. Net alsof er een gesprek gaande is waar je de toon en de inzet van moet leren kennen voor je erin te kunnen mengen. En als je dan instapt is de vraag ‘welke variatie kan je maken’? Al die variaties op zichzelf duren maar kort, wat zal het zijn, van 10 seconden tot maximaal een halve minuut schat ik. Maar bij elkaar opgeteld ontstaat een groter geheel dat samenhangend is en ergens over gaat.

Mijn liefde voor Urban Dance, ook al heb ik er zelf nooit aan gedaan, heb ik gekregen van Storm. Dat is het alias voor Niels Robitzky die ik leer kennen in een onderzoekproject van ArtEZ (noot). Als je bekend wordt in de urban- scene krijg je een bijnaam. Ooit voerde Robitzky zo’n wervelende kopspin uit dat de aanwezigen het gevoel kregen dat er een storm was opgestoken. Sindsdien noemt men hem Storm. Als onderdeel van het project gaan we ook samen de straat op. Dan doe ik de muziek op cello en hij de dans. We spelen in allerlei settings. Ik leer van hem hoe uit dat principe van variatie gaandeweg verschillende urban styles groeien. Je maakt de move, de volgende maakt hem ook, maar net anders, weer een volgende voegt er een nieuw element aan toe, dan komt er bijvoorbeeld een hele eenvoudige versie waar juist het kernidee in zit, dan weer een uitbreiding en zo groeit het verder. Iets aan dat variaties maken lijkt dus bij te dragen aan de voorwaarden voor ‘beweging maken’. Hoe zit dat?  

Uit de muziek ken ik het principe ook. Daar is het ‘Tema con Variazione’ een bekende aanpak om een werk vorm te laten krijgen. De eenheid van een set variaties ontstaat omdat de componist telkens vanuit  eenzelfde basis werkt. De verscheidenheid ontstaat door flink uit te pakken en er in elke variatie anders mee om te gaan. Vergezichten, nabijheden, versieringen, omspelingen, lyriek, tragiek, versnellingen en vertragingen: alles kan langskomen in variaties op een thema. Stel dat je net het vorige stukje ‘het herbarium’ hebt gelezen dan zal je opvallen dat deze tekst over variaties daarop lijkt, maar ook zoals in een variatie anders is. Het gaat nog steeds over verzamelen, maar nu actiever door zelf te maken. De maker en het maakproces van variaties komen naar voren.     

Beethoven heeft er lang over nagedacht. ‘Moet ik dat nu wel of niet doen, variaties maken op dat tamelijk banale walsje van mijn uitgever Diabelli. Is dat mijn eer niet te na? Verschillende componisten hadden al gehoor gegeven aan de uitnodiging van Diabelli tot variaties schrijven. Want het was een handige jongen die Diabelli. Zijn naam werd genoemd in de stukken en die kon hij vervolgens ook nog uitgeven! Sterke branding en merchandising avant la lettre. Toen Beethoven in 1819 toch begon kon hij er niet meer mee ophouden. Hij ging door tot 1823 en schreef drieëndertig (!) variaties. Met de Goldberg variaties van Bach een van de grootste werken bestaande uit louter variaties. Door velen beschouwd als een van de belangrijkste pianowerken ooit. Paul Noorman (noot) zegt, inmiddels denk ik alweer vijfentwintig jaar geleden, tegen mij dat ik dat stuk moet beluisteren in de uitvoering van Theo Bruins. Als Paul dat zegt dan doe je dat. En het eenmaal gehoord hebbende kan ik er vervolgens zelf niet meer mee ophouden. Wat een liefelijke, opzwepende, verleidelijke, schreeuwende en uitzinnige muziek is dit. Wat een geniale staalkaart van compositorisch kunnen. Allemaal kleine stukjes die totaal verschillen in karakter, stemming, techniek en vorm die samen optellen tot een magistraal werk. Terzijde: wat is over muziek schrijven fijn met dat gebruik van grote woorden zoals magistraal. Sindsdien maak ik op mijn beurt weer variaties op dat stuk.  Ik laat er stukjes uit horen in trainingen om met deelnemers aan variaties- maken te werken. Met het Max Tak orkest en de acteur Hans Dagelet ontstond in 2001 onder mijn regie op basis van de Diabelli variaties de voorstelling vijf kamers. En last but not least is de bouw van dit boek Beweging Maken erdoor geïnspireerd: 33 variaties op het eenvoudige motief van de cirkel en de move van de Urban Dance.

Wat reikt Beethoven mij aan bij het maken van dit boek?

• Het dwingende volgordelijke betoog van een boek zoals een proefschrift of een verhaal met een plot mag ik loslaten. Het gaat er niet om eerst dít te lezen om dan dát te begrijpen. Variaties draaien meer om de zaak heen. Proberen dat waar het om gaat van alle kanten te belichten. Dat past bij het muzische dat zich nooit helemaal laat (be)grijpen. (noot: centrum van het lied- Marc van Rhoon)
• De variatievorm stelt mij op de proef. Het daagt het maken uit. In deze variatie vier gaat het nog wel, maar straks in variatie twintig en verder, hoe zal dat gaan? Het gaat om korte vormen en om verschil maken. Dat dwingt mij tot helderheid en beknoptheid in elk nieuw stuk tekst.
• Tenslotte staat deze vorm me toe om taal te schrijven in allerlei stijlen. Narratief, poëtisch, analytisch, realistisch, eenvoudig en complex taalgebruik kan na elkaar klinken. Dat is fijn. Destijds zeiden sommigen over mijn proefschrift: ‘het leest als een trein’. Er waren er even zovele die vastliepen en weer anderen voor wie het juist niet moeilijk genoeg was. Taal is een brug maar ook vaak een barrière. Want moeilijke stukjes horen er nu eenmaal bij denk ik! Als nu in deze vorm een stuk je als lezer niet bevalt dan ga je gewoon door naar het volgende

In het boekje de barbaren schrijft de Italiaanse schrijver Barrico iets over Beethoven dat mij zeer verrast. Hij laat zien dat Beethoven in zijn tijd door de toenmalige elite werd gezien als een barbaar. Hij wist te goed wat de mensen wilden horen. Zijn stukken waren populair. Dat kon niet goed zijn. Nu denken we misschien ‘oei zware klassieke muziek, echt iets voor de happy few’. Maar als je je realiseert dat de uitvaart van Beethoven zo’n 20.000 mensen op de been bracht, dat de scholen vrij hadden, dat het leger werd ingezet om orde in de chaos te handhaven…. Beethoven zelf slaagde er dus als ‘barbaar’ in om iets op gang te brengen onder de mensen. Ook in het Urban Dance project van ArtEZ speelt de spanning tussen high and low culture. De vraag ‘wat kan moderne dans leren van de urban dance’ wordt soms kritisch bejegend. Want hoort de urban dance wel bij de kunsten? In diezelfde spanning staat het begrip ‘muzisch’ als we stellen dat in elk mens een scheppend vermogen schuilt dat kan worden aangewakkerd. Gooien we dan als barbaren van nu niet iets te grabbel? Graag zoek ik die spanning op.

Als we de Urban Dance vergelijken met de Diabelli variaties wat dragen ze dan bij aan Beweging Maken? Allereerst komt de werking van schoonheid naar voren. In elke goede move is er ‘het moment’ waarop alles tijdloos lijkt te gaan zweven. De spelers en toeschouwers gaan er even helemaal in op. Zo werkt dat ook in de ‘moves’ bij de diabelli variaties. Ze brengen je in vervoering.

Het tweede aspect is het sociale aspect van instappen. Deelnemers stappen om beurten in de kring voor hun move. Ook wie nog pril en afwachtend is. En Beethoven dan, die doet toch alles alleen? Ja, maar grappig genoeg doet ie ondanks zijn genie uiteindelijk toch mee in dat wonderlijke sociale construct van Diabelli om componisten om variaties te vragen.

Ten derde is er de discipline om door te gaan. Ook als het saai wordt stug volhouden! Storm zou zijn naam niet hebben gekregen als hij die overrompelende kopspin niet eindeloos had geoefend. Beethoven was er tussen de bedrijven door toch mooi vier jaar mee bezig, met zijn weergaloze variaties. Dat is de oogst van deze variatie vier: de schoonheid die in vervoering brengt, het instappen in een sociale context en een ambachtelijke discipline.              

En dan jij lezer, wat heb jij eraan?

Met deze verkenning zou je je eigen makerschap kunnen aanwakkeren. Stel dat je gedurende een periode van zeg twee of drie weken elke dag een klein tekeningetje maakt. Of een foto volgens een bepaalde thematische spelregel zoals ‘beweging maken’. En je dwingt jezelf om niet te herhalen en ook niet wild weg te zappen, maar te varieren. Dan moet je eens zien wat er uitkomt. Daarnaast kan je in de variaties grasduinen tot je één of enkele teksten vindt die juist jou iets te zeggen hebben. Dat heeft met die vrijheid van taal te maken. Waar staat de taal die jou aanspreekt?

Ook werkgerelateerd voorbeeld. Kan je variaties maken op een vergadering? Stil geheim ten opzichte van je collega’s. gedicht beginnen. Volgorde. Hoeveel variaties zouden er eigenlijk zijn?